Ách tắc giao thông đô thị: Vẫn có lối thoát!

Nếu nguyên tắc ưu tiên lưu thông xe máy trên đường được đảm bảo, thì luôn luôn, đa số người dân sẽ lưu thông được. Với tỷ lệ xe máy/ô tô là 10/1, ưu tiên xe máy, nghĩa là 9/10 lưu lượng giao thông luôn được đáp ứng.

Từ hàng chục năm nay, đã có rất nhiều giải pháp giao thông cho Hà Nội, ngăn, mở ngã tư, tăng cường kiểm tra. Kết quả không như ý, vấn đề giao thông có vẻ ngày càng bi đát, nan giải hơn.

Bất lực, tại ai?

Điều đó cho thấy, các nhà quản lý giao thông bất lực. Thậm chí, trong cuộc họp Quốc hội, có đại biểu còn cho rằng: “Giao thông lộn xộn như thế thì có ra luật giời cũng không thể giải quyết được tình hình” [1]. Giao thông liên quan đến tất cả mọi người dân, cho nên xã hội hóa vấn đề giao thông là cực kỳ cần thiết, bởi “dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong”.

Chúng ta cũng đã từng lấy ý kiến người dân về các giải pháp giao thông. Theo Chánh thanh tra Sở Giao thông Vận tải Hà Nội Thạch Như Sỹ [2], “Tuy nhiên, không ai đưa ra được giải pháp tối ưu nên giờ Sở lại thực hiện bịt ngã tư, nhưng không dùng rào chắn mà thay vào đó là đảo giao thông với các mũi tên chỉ hướng đi, vừa đảm bảo giao thông vừa chống ùn tắc“.

Theo nhận xét của người viết bài, ngành giao thông chưa tổ chức một cách nghiêm túc, dân chủ và cầu thị việc lấy ý kiến đóng góp của dân. Đơn giản, cá nhân tôi đọc, thấy rất nhiều ý kiến đóng góp hay, có vẻ hiệu quả trên mạng, mà không thấy các nhà quản lý tổng hợp, tổng kết, thông báo lại cho dân, thậm chí đưa ra thảo luận công khai các giải pháp đóng góp.

Các ý kiến có thể phù hợp hay không với suy nghĩ của nhà quản lý, cũng nên đưa ra tham khảo. Ý tưởng mới mẻ nhưng không khả thi của người này có thể là cơ sở bật ra những ý tưởng hữu hiệu và có ý nghĩa thực tiễn của người khác. Đó là nguyên tắc sáng tạo của “Cơn bão ý tưởng” (Brainstorming).

Với những suy nghĩ như vậy, tôi xin mạn phép đề xuất các giải pháp tình thế (từ 10- 20 năm) cho vấn đề giao thông Hà Nội.

Đặc thù giao thông đô thị Việt Nam

Chúng ta dễ dàng nhận thấy, giao thông đô thị Việt Nam hoàn toàn khác với hệ thống giao thông trên thế giới. Tại Việt Nam, phương tiện giao thông cá nhân chủ yếu là xe máy, khác hẳn với các nước khác. Chính vì vậy, các giải pháp cũng có thể không giống nhau. Không nên lấy nước ngoài ra so sánh, mà phải lấy điều kiện thực tiễn Việt Nam, những điểm mạnh, điểm yếu của hiện trạng giao thông đô thị Việt Nam làm cơ sở cho giải pháp.

Điều quan trọng là tính hữu hiệu của các giải pháp. Dám nghĩ, dám làm là điều đáng động viên, dù cho giải pháp có thể “không giống ai” như biện pháp ngăn ngã tư của Hà Nội, không đúng, thì sửa, miễn là không quá tốn kém, nguy hiểm cho đến khi tìm được giải pháp hữu hiệu, khả thi…

Từ hàng chục năm nay, đã có rất nhiều giải pháp giao thông cho Hà Nội, nhưng vấn đề giao thông có vẻ ngày càng bi đát, nan giải hơn. Ảnh minh họa

Gần đây một số ý kiến cho rằng, nguyên nhân gây ách tắc là do xe máy quá nhiều, giảm thiểu lượng xe máy đã có lúc được coi là giải pháp… Nhưng chúng ta quên mất rằng, chính xe máy đã là giải pháp hữu hiệu, cứu cánh cho giao thông của người dân Việt Nam hơn 30 năm nay và còn hữu hiệu nếu biết khai thác và tổ chức tốt.

Xe máy đã trở thành một nét đặc thù, khác biệt của giao thông Việt Nam vừa đáng yêu vì tính linh hoạt, tiện dụng vừa đáng ghét cũng bởi tính linh hoạt của nó.

Số lượng ô tô tăng rất nhanh thời gian gần đây, nạn ách tắc giao thông ngày càng trở nên trầm trọng. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến ách tắc giao thông? Ngoài các nguyên nhân đã biết và nói đến rất nhiều như cơ sở hạ tầng không đáp ứng, ý thức người tham gia giao thông kém… theo tôi, nguyên nhân quan trọng là ta không đánh giá đúng lựa chọn độ ưu tiên cho từng phương tiện giao thông nào, xe máy hay ô tô, phương tiện nào cần ưu tiên hơn?

Mỗi loại phương tiện được chiếm bao nhiêu diện tích mặt đường? Chính vì không xác định cụ thể, nên một cách tự nhiên, hiện nay có vẻ ưu tiên dành cho ô tô chứ không phải xe máy. Trên đường, dễ nhận thấy đường đẹp nhất, dành cho ô tô. Ô tô có quyền lấn đường, xe máy phải tránh.

Nhiều nơi, ô tô dàn hàng ngang trên mặt đường, xe máy không còn chỗ lách dù phía trước rất thoáng mà vẫn không đi được. Tức nước, vỡ bờ, xe máy tràn lên vỉa hè, vượt qua ô tô đang nghẽn là lại đi được. Nhưng rất lộn xộn, thiếu văn minh, thiếu an toàn cho người đi bộ trên vỉa hè.

Mặc dù luật lái xe ô tô thường chặt chẽ, nghiêm chỉnh, nhưng do đặc thù, lái xe ô tô Việt Nam, đa số trước đó đã lái xe máy, nên một cách vô thức họ đưa thói quen linh hoạt của xe máy vào lái xe ô tô, nên càng tạo nên sự lôn xộn trong giao thông công cộng.

Về môi trường và độ cồng kềnh, thì ai cũng rõ, ô tô chiếm tỷ lệ mặt đường lớn hơn, ô nhiễm hơn xe máy rất nhiều (gấp khoảng 10 lần, xe máy có dung tích xi lanh trung bình 100c³, còn ô tô từ 1000c³ đến 4000c³).

Ý thức người tham gia giao thông và người quản lý giao thông đều rất kém. Đặc biệt, người quản lý giao thông không nghiêm, không duy trì kỷ luật giao thông mới dẫn đến tình trạng thiếu ý thức trong những người tham gia lưu thông. Cũng những người Việt Nam ấy, ra nước ngoài, tại Đức, Singapore, chẳng bao giờ nghe đến sự phàn nàn về ý thức tham gia giao thông của người Việt.

Từ những đặc thù, khác biệt nêu trên của giao thông Việt Nam, để giải quyết ách tắc giao thông ngắn hạn, xin đề xuất nguyên tắc sau và các giải pháp sau.

Ưu tiên lưu thông xe máy trên đường

Tạo điều kiện thuận lợi tối đa, ưu tiên cho lưu thông xe máy. Mặt đường đẹp nhất, ngắn nhất, dành cho xe máy. Xe máy thông, nghĩa là đa số thành phần tham gia giao thông được thông suốt.

Tuy lượng ô tô tăng nhanh, nhưng số lượng ô tô vẫn còn là rất nhỏ so với lượng xe máy. Theo thông tin của Đài truyền hình Hà Nội 1, Hà Nội có 300 ngàn ô tô và 3,6 triệu xe máy, tỷ lệ xe máy lớn hơn ô tô 10 lần.

Nếu nguyên tắc ưu tiên lưu thông xe máy trên đường được đảm bảo, thì luôn luôn, đa số người dân sẽ lưu thông được. Với tỷ lệ xe máy/ô tô là 10/1, ưu tiên xe máy, nghĩa là 9/10 lưu lượng giao thông luôn được đáp ứng.

Từ nguyên tắc bản lề trên, xin đề xuất giải pháp sau:

– Đối với nội đô, trên đường, chỉ dành 1/3 đến 1/2 chiều rộng mặt đường dành cho ô tô, còn lại 2/3 dành cho xe máy, vẽ phân luồng và ghi rõ quy định luồng dành riêng cho xe máy.

– Xe máy được quyền đi sang luồng ô tô để rẽ trái. Ô tô không được đi vào luồng dành riêng cho xe máy.

– Kiểm soát thật chặt việc chấp hành quy định giao thông đối với ô tô. Phạt nặng đối với các trường hợp vi phạm của ô tô.

Quản lý đăng ký ô tô bằng thẻ từ. Hiện số lượng ô tô còn đang ít, dễ làm hơn so với xe máy, chỉ cần biết số xe là biết ngay chủ là ai, địa chỉ của chủ xe. Nếu ô tô vi phạm quy định phân luồng, quy định điểm đỗ, xe tải chở quá tải, chở đất không che đậy.. v.v. chỉ cần dùng máy ảnh, camera, chụp, gửi bằng thư điện tử, tin nhắn (hoặc bưu điện) hoá đơn nộp phạt đến chủ sở hữu xe.

Xử phạt theo cách mới cũng giúp các đồng chí CSGT an toàn hơn.

Số tiền phạt không cần nhiều, chỉ cần khoảng 50 đến 100 ngàn đồng cộng với chi phí gửi thông báo phạt (tin nhắn, bưu điện, v.v.). Nếu nộp phạt không đúng hạn, mức nộp sẽ tăng theo cấp số nhân 2 cho 1 tuần chậm nộp phạt.

Việc nộp phạt chỉ cần thực hiện bằng chuyển khoản trực tiếp vào tài khoản của đơn vị quản lý giao thông, vừa tiện, vừa tránh tiêu cực. Mỗi lần phạt không cần dừng xe, không ảnh hưởng tới lưu thông trên đường. Cảnh sát cũng rất an toàn.

Như vậy, ý thức của người lái xe ô tô sẽ tiến bộ lên rất nhiều. Bản thân, họ cũng có xe máy và một cách tự nhiên, đưa tính nghiêm ngặt của lái xe ô tô vào điều khiển xe máy. Ý thức chung cũng sẽ được cải thiện.

Tăng cường ý thức của nhà quản lý giao thông trong việc sơn vẽ thường xuyên các luồng đường, rà soát sửa đổi phù hợp các biển hiệu, đèn xanh đỏ tại các ngã tư, bùng binh (nhất là tại các bùng binh lớn như Big C, Nguyễn Trãi-Khuất Duy Tiến, v.v). Các đơn vị công cộng khác như vệ sinh môi trường, quét, thu gom rác không làm việc hoặc để xe rác trên đường vào giờ cao điểm. Những đối tượng này, nếu vi phạm cũng sẽ bị phạt như các thành viên tham gia giao thông khác.

Tiếp tục, duy trì các công tác tuyên truyền ý thức giao thông của người dân, công tác xây dựng đường xá, cơ sở hạ tầng phục vụ giao thông như đã và đang làm.

Tác dụng của giải pháp

– Giao thông được lưu thông, xe máy trở thành nét đặc biệt của giao thông Việt Nam.

– Giảm mức sử dụng ô tô riêng do ít được ưu tiên hơn, môi trường đỡ bị ô nhiễm hơn.

– Ý thức giao thông được cải thiện từ những người lái xe ô tô sang xe máy và toàn bộ các thành viên tham gia lưu thông. Chỉ cần trang bị cảnh sát giao thông, mỗi người một máy ảnh hay điện thoại di động có máy ảnh, chụp những tình huống vi phạm, gửi về trung tâm, thông báo và thu phạt, thì chỉ trong 03 tháng, giao thông và ý thức sẽ cải thiện một cách trông thấy.

– Giảm nhân lực cho việc kiểm soát giao thông trên đường mà vẫn nâng cao ý thức, bảo đảm giao thông. Mỗi lần xử lý phạt không ảnh hưởng tới lưu thông trên đường. Giảm sự nguy hiểm đối với người quản lý giao thông.

– Tuy thời gian đi lại của ô tô sẽ lâu hơn trước, nhưng chủ động hơn về mặt thời gian. Có thể trước đây có lúc chỉ đi 15 phút (nếu đường thông), có lúc hàng tiếng đồng hồ do tắc đường. Với biện pháp này, có thể tính trước thời gian cho một điểm đến, tuy lâu hơn, nhưng chắc chắn và ít lỡ hẹn hơn.
Luât Nguyên (Sưu tầm)